Treći vek poznat je kao vek krize, kada je samo čudo spasilo rimsko carstvo od propasti. Prilike su delimično sređene, ali propast samo odložena za dva veka. U tom nestabilnom periodu smenjuje se veliki broj careva, koji vladaju vrlo kratko, retko duže od nekoliko godina. Od prvog rimskog cara rođenog na našim prostorima pa do propasti rimskog carstva, ukupno je 16 imperatora rođeno na teritoriji Srbije.
Trajan Decije (Trajan Decius) 249 – 251
Decije Trajan je rođen u selu Budalija (današnji Martinci) u okolini Sirmijuma (Sremska Mitrovica). Imao je blistavu vojničku karijeru i od strane vojske je postavljen na presto nakon što je u bici kod Verone pobedio tadašnjeg cara Filipa Arabljanina. Iako je bio uspešan vojskovođa, protiva varvara nije imao puno sreće. Trajan je prvi rimski car koji je ubijen u nekoj bici i to protiv Gota. Upamćen je kao veliki progonitelj hričćana.
Hostilijan (Gaius Valens Hostilianus Messius Quintus Augustus) 251
Gaj Valens Hostilijan Mesije Kvint (umro 251. godine), bio je rimski car te godine. Vreme njegovog rođenja nije poznato, ali se pretpostavlja da je to bilo posle 230. godine.
Hostilijan se sa svojim dvorom u novembru 251. godine nalazio u Viminacijumu, i tada je bio zaražen kugom. Hostilijan je umro od te bolesti. Bio je prvi car u četrdeset godina koji je umro prirodnom smrću.
Klaudije II Gotski (Claudius II Gothicus) 268 – 270
Klaudije II Gotski vladao je samo dve godine. Ostao je upamćen po tome što je 14. februara 269. godine naredio ubistvo odsecanjem glave, hrišćanskog monaha sv. Valentina. Sv, Valentin se u katoličkoj crkvi slavi kao dan zaljubljenih. Pravoslavna crkva ga slavi 30. juna, ali ga ne dovodi u vezu sa zaljubljenima.
Klaudije II Gotski je umro od kuge 270. godine.
Aurelijan (Aurelian) 270 – 275
Lucije Domicije Aurelijan rođen septembra 214. godine na malom seoskom imanju u okolini Sirmijuma, u Donjoj Panoniji, na tlu današnje Srbije. Iznenada umro 275. godine kod Konstantinopolja u času kada je planirao da ponovo osvoji Mesopotomiju.
Prob (Probus) 276 – 282
Naslednik Aurelija je rođen takođe u okolini Sirmiuma. Za Proba se vezuje početak proizvodnje vina u Srbiji, jer je za vreme njegove vladavine na ovim prostorima prvi put zasađena kvalitetna vinova loza i to na Fruškoj Gori, gde se i danas nalazi jedno od najvažnijih vinogorja u Srbiji. Za više informacija pogledajte vinski put. Vladao je od 276 do 282 godine.
Maksimiljan Herkulije (Maximianus Herculius) 285 – 305, 310
Još jedan u nizu imperatora rođenih u oklini Sirmiuma. Za razliku od svojih prethodnika koji su vladali najviše po nekoliko godina, Herkulije se na prestolu zadržao punih 20. godina. Sa prestola se povukao sam 305. godine, a iza njega je ostala palata Felix Romuliana kod Zaječara.
Konstancije Hlor (Constantius Chlorus) 293 – 306
Gaj Flavije Valerije Konstancije bio je car Zapadnog Rimskog carstva. Otac je Konstantina Velikog i rodonačelnik dinastije koja je vladala carstvom do 363. godine. Rođen je u Dardaniji koja se pruzala od Knjazevca do Velesa. Dardance su starobalkanski narod za koje se veruje da su bili osnivači Troje i njihovi saveznici. Takođe, veruje se da su bili veoma dobri i surovi ratnici. Najveću moć dostigli su tokom III-II veka pre n. e.
Galerije (Galerius) 293 – 311
Galerije je rođen na teritoriji Dakije koja je približno obuhvatala današnju Rumuniju i deo Vojvodine. Dakija je predstavljala opasnos za Rimljane jer su za razliku od drugih varvarskih plemena bili prilično jedinstveni. To je naročito postalo opasno za vreme I veka kada je car Decebal ujedinio sva dačanska plemena i stvorio moćnu državu. Radi invazije na Dakiju, car Trajan podigao je most na Dunavu (Trajanov most). Dakija je posle teških ratova osvojena, ali su se dva veka kasnije zbog stalnih upada varvara, Rimljani povukli preko iz Dakije jer je prirodnu granicu na Dunavu bila mnogo lakše braniti. Da bi varvarima onemogućili prelaz Dunava, tom prilikom srušili su Trajanov most.
Maksimin Daja (Maximinus Daia) 305 – 313
Maksimin Daja ili Gaj Valerije Galerije Maksimin (rođen novembra 270. godine, umro leta 313. godine) bio je rimski car, poznat pod svojim nadimkom Daja, kojeg je poneo iz seljačkog detinjstva. On je bio rođen na istoku današnje Srbije (Šarkamenu kod Negotina), na istoku provincije Gornja Mezija.
Iako je pre njega donet edikt o toleranciji hrišćana, nastavio je sa njihovim progonom. U svom rodnom mestu podigao je palatu i to je jedna od samo 4 carske palate van Rima. Umro je 313. godine.
Flavije Sever (Flavius Severus) 305 – 307
Flavije Valerije Sever (umro septembra 307. godine) bio je car Zapadnog rimskog carstva. Smatra se da je rođen negde u okolini Naisa.
Flavije Valerije Sever je bio vojnik iz neke od balkanskih provincija pre nego što je njegov prijatelj Galerije zatražio da ga Maksimijan imenuje za cezara, zapravo savladara zapadnog dela Rimskog carstva. Tako je on od 305. godine bio mlađi suvladar Konstancija Hlora na Zapadu.
Kada je Konstancije Hlor umro 306. godine, Flavija Valerija Severa je sam Galerije imenovao za avgusta na Zapadu.
Konstantin Veliki (Constantine I the Great) 306 – 337
Iako najveći od svih rimskih careva rođenih na teritoriji Srbije, o mestu rođenja cara Konstantina postoji samo jedan sačuvan zapis koji kaže da je rođen u Naisu (današnji Niš). Rođen je krajem trećeg veka u porodici budućeg cara Konstancija Hlora (tada samo oficira) i majke skromnog porekla.
Vaspitavan je u duhu budućeg vojnika, a hrišćanska načela prenosila mu je majka Jelena, potpuno predana hrišćanskoj veri.
Vrlo rano dobio je titulu avgusta. Postizao je značajne vojne pobede, ali je njegovo najvažnije delo Milanski edikt, kojim je prestao progon hrišćana, a hrišćanstvo postalo priznata religija. Period mira iskoristio je za podizanje Novog Rima – Konstantinopolisa. Vladao je tridesetak godina što je retko koji njegov prethodnik uspeo. Umro je u 64. godini i sahranjen u Crkvi Svetih apostola u Konstantinopolisu. Kontraverza vezana za njegov život je odluka o pogubljenju sina 326.godine zbog sumnje da je učestvovao u zaveri.
Licinije (Licinus) 307 – 324
Bio je rimski car od 307 do 324. godine. Bio je savladar Konstantina Velikog sa kojim je potpisao Milanski edikt ali je kasnije povukao potpis i nastavio sa progonima hrišćana. Nakon što je pokušao da podigne ustanak protiv Konstantina, ubijen je zajedno sa svojim sinom u Solunu.
Konstancije II (Constantius II) 337 – 361
Flavije Julije Konstancije, na srpskom poznat kao Konstancije II, (rođen 7. avgusta, 317. godine, umro novembra 361. godine) bio je rimski car od 337. do 361. godine. Konstancije je bio srednji od trojice sinova Konstantina Velikog i njegove druge žene Fauste. Konstancije je rođen u Sirmijumu i dobio je titulu cezara od oca. Kada je Konstantin Veliki umro 337. godine, Kostancije II je organizovao da se svi potomci njegovog dede, Konstancija Hlora i Flavije Maksimijane Teodore budu pobijeni.
Konstancije se obračunao sa Magnencijem u bitki kod Murse, jedne od najkrvavijih bojeva u čitavoj rimskoj istoriji. Nakon dve godine, 353, Magnencije je izvršio samoubistvo, i Konstancije je onda rešio da se oslobodi svog rođaka Gala. Ipak, nije bio kadar da vodi samostalno sve poslove Carstva, naročito kada su bila u pitanju ratovi i na Istoku i na Zapadu, pa je 355. godine, svog jedinog preostalog rođaka Julijana Otpadnika uzdigao na rang cezara. Ali, vojska u Galiji, izvikala je Julijana za cara. Došlo je do građanskog rata, a Konstancije je umro u blizini Tarsa 3. novembra 361. od groznice.
Vetranion (Vetranio) 350
Za cara se proglasio 350. godine. Vrlo kratko je vladao.
Vetranion je bio iskusni vojnik i oficir. Izgleda da je bio u položaju magister militum. Komandovao je nad trupama u Iliriku i Panoniji. Posle smrti Konstansa, Vetranion se našao u Sirmijumu.
Jovijan (Jovian) 363 -364
Flavije Jovijan (Flavius Iovianus), poznatiji samo kao Jovijan, bio je rimski car svega osam meseci od 26. juna 363. do 17. februara 364. godine. Jovijan je upamćen po neslavnom miru sklopljenim sa persijskim kraljem Šapurom II, ali i kao jedini rimski car rođen u Singidunumu (današnjem Beogradu). Za cara je izabran greškom.
Gracijan (Flavius Gratianus) 375 – 383
Flavijan Gracijan Avgust (rođen 8. april 359. godine – umro 25. avgust 383. godine), poznat kao Gracijan, bio je car Zapadnog rimskog carstva od 375. do 383. godine. Bio je sin Valentinijana I iz braka sa Marinom Severom i bio je rođen u Sirmijumu u Donjoj Panoniji, na tlu današnje Srbije.
Za Gracijanovo doba hrišćansko „pravoverje“ (katoličanstvo/pravoslavlje) je postalo vodeća vera u Carstvu. Pod Ambrozijevim uticajem, Gracijan je zabranio paganske kultove u Rimu i naredio je da se iz rimskog senata ukloni oltar boginje Pobede.
Konstancije III (Constantius III) 421
Konstancije III je još jedan car rođen u Naisu. Imao je briljantne vojne pobede, ali je umro posle samo godinu dana provedenih na prestolu. Njegov sin Valentinijan III je poslednji značajniji vladar zapadnog Rimskog carstva.
