Aja Sofija ili Sveta Sofija takođe poznata i kao Crkva svete mudrosti (grč. Αγία Σοφία, Agίa Sofίа, lat. Sancta Sophia ili tur. Ayasofya), je osvajanjem Vizantijskog carstva od strane Turaka pretvorena u džamiju u Istanbulu, nekadašnjem Konstantinopolju (Carigradu), a zatim pretvorena u muzej 1935. po odluci Ataturka. Arhitekte ovog izvanrednog arhitektonskog dostignuća bili su Antemije iz Tralesa i Isidor iz Mileta.
Istorija
Na mestu crkve koju je izgradio Teodosije II a koja je izgorela u vreme vladavine cara Justinijana 532. godine sagrađena je i otvorena samo pet godina kasnije Sveta Sofija. Ona je postala crkva u kojoj se odvijalo krunisanje vizantijskih careva.
Nakon pada Carigrada 1453. godine sultan Mehmed Osvajač naredio je da se crkva pretvori u džamiju. Uklonjena su zvona, oltar, 15m veliki srebrni ikonostas a ikone su pokrivene malterom koji je naknadno iscrtan muralima u duhu Islama. Tokom trajanja Otomanske imperije crkva je rekonstruisana i dodata su četiri minareta.
Kasnije je preko puta, po uzoru na crkvu Svete Sofije sagrađena sultan Ahmetova ili Plava džamija koja predstavlja biser otomanske arhitekture.
Godine 1935. Kemal Ataturk, 482 godine nakon pada Konstantinopolja, donosi odluku da se Aja Sofija pretvori u muzej.
Aja Sofija danas predstavlja jedan od najznačajnijih spomenika svetske kulturne baštine i nalazi se na listi Uneska.
Radovi na restauraciji crkve odvijaju se sistematski i uključuju uklanjanje maltera i otkrivanje zlatnih mozaika iz vremena Vizantije.
Arhitektura
Crkva Aja Sofija(Sveta Sofija, Crkva Svete Mudrosti) je pravo remek-delo Vizantijske arhitekture.Aja Sofiju je podigao vizantijski imperator Justinijan od 532. do 537. godine. To je delo u to vreme dvojice najpoznatijih arhitekata – Antemijusa i Isidorusa. Pre nje na tom mestu bile su dve manje crkve, koje su progutali požari.
Skoro kvadratne osnove, podeljena je stubovima na tri broda na kojima su široke galerije. Prostor pod kupolom koji ostavlja utisak ogromnog „suncobrana“ sa radijalnih 40 lukova i 40 prozora pri dnu kroz koje prolazi svetlost i svod čini „vazdušastim i lakšim“. Glavna tekovina Vizantijske arhitekture je sistem prelaženja iz kvadratne osnove na kojoj počiva zgrada u kružnu osnovu na kojoj počiva kupola kojom se zgrada kruniše. To se izvodilo na dva načina:
- Ređe pomoću „trompi“ – iz kvadratne osnove prelazi se u osmougaonu, pa posle u kružnu (Crkva svetog Luke u Dafni)
- Češće i savršenije pomoću „pandantifa“ (sferni trouglovi) koji omogućavaju prelaz iz kvadratne u kružnu osnovu kupole (Sveta Sofija i dr.)
Stubovi su joj od najvrednijeg mermera iz Mramornog mora, Nikeje,Južne Afrike.Četiri ogromna stuba nose Kupolu prečnika 32 metara na visini od 65 metara. Unutrašnjost kupole je ogromna 70 H 75 metara.
- Na izgradnji Crkve Aja Sofije je radilo preko 10000 radnika pet godna (532-537).
