Analiza epohalnog otkrića delova lica i ogrtača pokazaće da li je reč o glavi Dioklecijana ili Galerija.
Hram kružne osnove i porfirni fragmenti skulptura su najnovija ekskluzivna otkrića do kojih se došlo jesenas, nakon istraživanja severnog dela kompleksa carske palate u Sirmijumu, u Sremskoj Mitrovici, kojima je rukovodila dr Ivana Popović. Osim što je naučni savetnik Arheološkog instituta iz Beograda, naša sagovornica je i autorka deset knjiga i više od 200 naučnih radova iz oblasti rimske arheologije i više izložbi, između ostalih i one o Konstantinu Velikom, kojom je obeleženo 1700. godina od donošenja Milanskog edikta. Na pitanje da li je pre odlaska na lokalitet imala određena očekivanja Ivana Popović kaže:
– Arheološka iskopavanja na ovoj lokaciji odvijaju se, s manjim prekidima zbog nedostatka finansiranja, od 2002. godine. Istraživanja zapadnog dela ovog prostora 2012. godine su pokazala da se iznad poda iz rimskog perioda nalazi sloj šuta, pomešanog sa ostacima fresaka i mermerne arhitektonske plastike. U tom šutu su te i sledeće godine nađeni fragmenti skulpture od porfira – manji delovi glave i naboranog ogrtača kojim je telo figure bilo obavijeno. Ove godine otkriveno je čak 40 većih ili manjih fragmenata porfira. Postalo je jasno da je reč o figuralnoj kompoziciji čiji je najznačajniji deo bista cara iz vremena tetrarhije, odnosno sa samog početka 4. veka.
Na pitanje šta nam poručuje otkriće hrama kružne osnove i da li to što mu se mogu naći paralele u objektima Dioklecijanove palate u Splitu u startu dovodi do nekih zaključaka dr Popović objašnjava:
– Dva hrama kružne osnove iz Dioklecijanove palate u Splitu, potvrđuju da je i u Sirmijumu reč o sakralnoj građevini iz istog perioda. Oko prostora sa najvećom koncentracijom porfira, registrovani su ostaci četiri moćna stuba, a kod dva su bili sačuvani i delovi mermernih baza. Ti stubovi su bili lučno postavljeni, okruženi polukružnim zidom. Pretpostavljamo da ova konstrukcija pripada sakralnom objektu – hramu čije se podizanje na osnovu nalaza novca može datovati u sam početak 4. veka, a rušenje u drugu polovinu istog stoleća. Tada je, za vreme vladavine Konstantinovog sina Konstancija II, verovatno došlo do promene funkcije ovog dela palatijalnog kompleksa Sirmijuma.
S obzirom da su porfirni fragmenti nazvani epohalnim nalazima trenutno u laboratoriji Narodnog muzeja, zanimalo nas je koliko je potrebno da se srede i u kojoj meri bi tada mogli da promene postojeće zaključke?
– Posle konzervacije koja se obavlja u Narodnom muzeju u Beogradu, a koja podrazumeva skidanje naslaga kalcinacije i lepljenje fragmenata koji se spajaju, što će potrajati dva-tri meseca, biće jasnije o kakvoj je figuralnoj kompoziciji tačno reč. U svakom slučaju, već sada možemo reći da se nalazimo pred epohalnim otkrićem, budući da su do sada sačuvane samo dve figuralne kompozicije četiri tetrarha od porfira: jedna, poreklom iz Konstantinopolja, današnjeg Istanbula, sada se nalazi ispred Crkve Sv. Marka u Veneciji, dok se druga čuva u Vatikanskoj biblioteci. Sirmijumska porfirna kompozicija bi mogla da bude i nešto starija od ovih, do sada poznatih, s obzirom da je motiv carske biste na globusu poznat i u rimskoj umetnosti iz ranijih perioda, ističe naša sagovornica.
– Porfir je izuzetno tvrd kamen purpurne boje, eksploatisan jedino u kamenolomima u severnom Egiptu. U doba tetrarhije, odnosno vladavine četiri cara – Dioklecijana, Maksimijana Herkulija, Galerija i Konstancija Hlora, krajem 3. i početkom 4. veka, nastao je običaj da se od ovog kamena izrađuju figure ovih careva i naslednika. Tvrdoća porfira simbolizovala je snagu vladara, a purpurna boja njihovu moć. Nalazi carskih skulptura od porfira su veoma retki, mada su na prostoru današnje Srbije, koji je bio strateški veoma važno područje, one podizane u svrhu carske propagande, pa su njihovi delovi otkriveni u Gamzigradu, na Šarkamenu, u Nišu i u Tekiji na Dunavu. Međutim, figuralna kompozicija iz Sirmijuma je izuzetno značajna, jer prikazuje bistu cara, ogrnutog naboranim ogrtačem, postavljenu na zemaljski globus. Pored lica ovog cara, moguće Dioklecijana ili Galerija, registrovani su delovi i drugih glava – oko, uho, nos, čeoni deo sa dijademom – dodaje Popovićeva.
Sledeće godine se očekuje nastavak istraživanja na istoj lokaciji, pitamo Ivanu Popović da li će ona rukovoditi njima i kolika su finansijska sredstva potrebna?
– S obzirom na nalaze tokom prethodne tri godine, mi se nadamo da će Ministarstvo kulture i informisanja RS nastaviti finansiranje istraživanja ovog lokaliteta. Nadam se da ćemo dr Stefan Pop-Lazić, naučni saradnik Arheološkog instituta u Beogradu, i ja, nastaviti istraživanja ovog lokaliteta, jedinstvenog u svetu, s obzirom da je reč o kompleksu carske palate iz rimskog perioda nad kojim nema moderne gradnje, što onemogućava dalja istraživanja palata u Trijeru, Milanu, Rimu ili Konstantinopolju. Međutim, kako se lokacija nalazi u centru Sremske Mitrovice, odmah do zgrade Muzeja Srema, u gradu se čuju glasovi da iskopavanja treba što pre završiti. Zaboravlja se da, umesto prazne priče o carskom Sirmijumu, treba zaista istražiti i valjano vrednovati postojeće ostatke. Začudilo nas je da se ovakvi glasovi čuju i iz Ministarstva kulture i informisanja. Cilj naših istraživanja, koja iziskuju još oko 100 radnih dana, ili oko 3,5 miliona dinara, jeste da uspostavimo vezu novootkrivenog toloidnog objekta sa moćnom kasnoantičkom građevinom, registrovanom nešto zapadnije na ovom lokalitetu još 2003. godine, i da posle završetka radova i konzervacije očuvanih zidova, omogućimo da se ovaj deo carske palate učini dostupnim za prezentaciju, što bi Sirmijum stavilo u žižu interesovanja međunarodne i domaće naučne zajednice.
Izvor: Politika
