Trijera (grč. Τριήρεις) je tip ratnog broda u doba antičke Grčke. U engleskom jeziku ne postoji jasna diferencijacija između grčkih trijera i latinskih trirema što dovodi do zabune da se radi o različitim tipovima brodova. Međutim, ako bolje pogledamo, razlike i te kako postoje.
Iako ne postoje čvrsti dokazi o tačnoj godini njihovog pojavljivanja na istorijskoj sceni, prema Tukididu prva trijera izgrađena je 704. godine p. n. e. u pomorskom gradu-državi (polisu) Korintu, predvodniku grčkog pomorstva i pomorske trgovačke ekspanzije staroga doba. Ovaj tip broda zamenio je dotadašnje pentekontere, tj. monere, ratne brodove sa jednim redom od 25 vesala sa svake strane i sa 50 veslača. Novinu su činila tri reda vesala sa obe strane broda. Po vertikali bila su razmeštena tri reda klupa sa po jednim veslačem po veslu na svakoj od njih. Dva reda veslača bila su raspoređena ispod, a jedan na palubi trijere. Oni su uglavnom bili zaštićeni tokom borbe, dok su u bitkama učestvovali samo mornari-vojnici. Kapetan broda upravljao je njegovim kretanjem pomoću dva vesla na krmi. Posadu trijere činilo je oko 200 ljudi, od kojih su 170 bili veslači. Pored plovidbe uz pomoć jedra, koje se zadržalo kao glavno pogonsko sredstvo brodova do 19. veka, trijere su plovile na vesla brzinom i do 16 km na sat. Njihove relativno male razmere (dužina oko 40 metara), što se može okarakterisati i kao njihova manjkavost, bile su nadomešćene velikom pokretljivošću i manevarbilnošću za brodove tog vremena. Slabe strane su predstavljali i njihova krhkost tokom bura i nedostatak prostora za spavanje posade. Glavno oružje trijera bili su jaki drveni i metalni kljunovi na pramcu kojima bi se tokom bitke pokušavali zariti u neprijateljski brod. Ipak je najpopularnije sredstvo pomorskog ratovanja tada, kao i kasnije, bio abordaž.
Uskoro su i druge državice na kopnu i na ostrvima počele graditi trijere, čime se grčka pomorska snaga povećala, sastojeći se isključivo od ovih snažnih brodova. Prevlast je preuzela grad-država Atina i držala je čitavo vreme tokom velikih pomorskih ratova s vrlo pozitivnim uticajem na snagu i sposobnost grčke flote.
Trireme nisu efektivno korišćene u pomorskim bitkama sve do 525. godine p. n. e., kada je, prema Herodotu, vladar Samosa Polikrat uputio flotu od 40 trijera u invaziju Egipta kao saveznik persijskog kralja Kambiza II. Kod nekih istoričara postoje neslaganja oko ovog podatka s obzirom da se na početku vladavine Polikrata pominje flota od 100 pentekontera, a onda odjednom postoji flota od 40 trijera. Takva tehnologija izgradnje dovela bi u pitanje revolucionarnost u brodogradnji Atinjana koji su u to vreme ipak bili daleko ispred drugih.
Postoje, međutim, podaci o još ranijem uključivanju trijera u pomorske operacije. Naime, Herodot pominje da je još egipatski faraon Neho II (610-595. godine p. n. e) gradio trijere na Nilu, za plovidbu po Mediteranu i na Crvenom moru za plovidbu u Indijskom okeanu. S obzirom na bliske veze ovog faraona sa Grčkom, a posebno Korintom, i ako su Korinćani zaista prvi porinuli trijere u more, nije nemoguće da su i Egipćani ovladali njihovom izgradnjomu u to vreme.
Shodno tome, sačuvani primerak atičke grnčarije, koji datira iz perioda između 735. i 710. godine p. n. e., sadrži sliku broda sa tri reda vesala, s tim što gornji red nije zaposednud veslačima. Smatra se da slika predstavlja rani primerak, možda čak i prototip trijere.
Još uvek se sa sigurnošću ne može reći koja je od ovih teorija uvođenja trijera u ratnu upotrebu bliža istini i istraživanja se nastavljaju.
Početkom 5. veka p. n. e. započeli su teški ratovi sa Persijom koji su trajali više od 200 godina. Grčka flota je izgrađena u poslednji čas. U to vreme su zabeležene i prve velike kombinovane kopneno-pomorske operacije u istoriji ratovanja, a ratne flote i pomorske bitke igrale su u tim ratovima značajnu ulogu. Trijere su bile glavna snaga ratnih mornarica Mediterana između 7. i 4. veka pre naše ere. Svoj vrhunac dosegle su u bici kod Salamine 480. godine p. n. e., najvećoj i najslavnijoj pomorskoj bici antičkog doba.
Rekonstrukcija „Olimpijasa“
Brodograditelji u Pireju su u periodu od 1985. do 1987. godine, finansirani od strane Frenka Velša (Frank Welsh) (bankara iz Safoka, pisca i entuzijaste za trijere), potpomognuti savetima istoričara J. S. Morisona (J.S.Morrison) i inženjera brodogradnje Džona F. Koutsa (John F. Coates) – koji je sa Velšom osnovao „Trijera fondaciju“ koja je inicirala i rukovodila projektom, i na osnovu informacija i dokaza podvodne arheologije, izgradili rekonstrukciju atinske trijere „Olimpijas“ („Olympias“).
S posadom od 170 veslača – dobrovoljaca, među kojima je bilo i žena, „Olimpijas“ je 1988. godine ploveći pravolinijski postigao brzinu od 9 čvorova (17 km na sat). Ovi rezultati, postignuti od strane neiskusne posade, pokazali su da antički pisci nisu preterivali u vezi performansi trijera. Naime, „Olimpijas“ je bio u stanju da napravi zaokret od 180 stepeni za samo jednu minutu i to u luku ne širem od dve i po dužine broda. Slične plovidbe organizovane su 1987, 1990, 1992. i 1994. godine. Godine 2004. „Olimpijas“ je korišćen za prevoz olimpijskog plamena od luke Kerecini do Pireja u završnom delu ceremonije donošenja baklje sa olimpijskim plamenom na letnje Olimpijske igre u Atini. Graditelji rekonstruisane trijere uspeli su da dokažu suprotno onome u šta se sumnjalo, a to je da je u atinskim trijerama posada bila razmeštena u tri nivoa tako da je postizan optimum iskorišćenosti njenih dimenzija. Međutim, s obzirom da su današnji prosečni ljudi za 6 cm viši od antičkih Grka, a da je kontrukcija plovila pratila precizne dimenzije svog antičkog prethodnika, došlo je do nemogućnosti da moderna posada „Olimpijasa“ pruži svoj maksimum efikasnosti. Sve to objašnjava zašto je antički brzinski rekord ostao nenadmašen.
