Lepenski Vir, po kome je cela jedna mezolitska kultura dobila ime, predstavlja izuzetno značajno i u mnogo čemu jedinstveno praistorijsko nalazište.
Na ovom lokalitetu koji je intenzivno naseljavan od 6300. do 5500. godine pre. n.e., izdvojena su naselja koja pripadaju mezolitu i ranom neolitu. Otkrića koja se vezuju za mezolit čine Lepenski Vir izuzetnim.
Planski podizana naselja sa staništima i svetilištima trapezoidne osnove, nekropole koje ukazuju na posebne pogrebne rituale, monumentalne skulpture od kamena, kao i brojni pokretni nalazi od kosti i kamena, svedoče o tome da je ovo nalazište predstavljalo ne samo naselje već i sakralni centar.
Najpoznatiji nalazi su skulpture i žrtvenici napravljeni od oblutaka, od krupnozrnog peščara, nađeni zaliveni krečnjačkim malterom u podovima kuća, najčešće uz ognjište. Prema onome što prikazuju, skulpture se mogu podeliti na figuralne, sa predstavama ljudskog lika, i ornamentalne skulpture, dekorisane motivima meandra, riblje kosti i pletenice.
Na prelasku sedmog u šesti milenijum stare ere, dešava se krupna promena na Balkanu, koja će promeniti i Lepenski Vir. Novi narodi, sa usvojenim znanjima o poljoprivredi i organizovanom stočarenju, pristigli su sa istoka i juga na prostor Đerdapa i promenili, tokom samo nekoliko generacija, sliku naselja i duhovni svet. Umesto monumentalnih kamenih skulptura i staništa-svetilišta, novo maleno selo na Lepenskom Viru ima sve odlike neolitske Starčevačke kulture, koja se proširila na čitav Balkan i južnu Panoniju, i trajala do oko 5500. godine pre n.e.
Lepenski Vir je istraživan između 1965. i 1970. godine, u okviru projekta Đerdap I. Arheološka iskopavanja zajednički su organizovali i sproveli Narodni muzej u Beogradu, Arheološki institut, Republički zavod za zaštitu spomenika kulture RS, Zavod za zaštitu spomenika kulture u Nišu i Centar za arheologiju Filozofskog fakulteta u Beogradu. Arheološkim istraživanjima rukovodio je dr Dragoslav Srejović.
Ovo je veoma redak dokumentarac napravljen na samom iskopavanju Lepenskog Vira 1970. Video je deo arhive Predraga Peđe Ristića, a ovo je jedan od najbitnijih filmova o ovoj civilizaciji koja je živela sedam vekova pre nove ere. Film je naslovljen „Sa Maštom u Lepenski Vir“, a prvobitna ideja bila je „Sa geometrijom u Lepenski Vir.“
(e-novine)
